Dieta ketogeniczna

27 Cze Dieta ketogeniczna

Czym jest dieta ketogeniczna?

Dieta ketogeniczna czyli tak zwana ketoza jest to sposób żywienia, który poprzez modyfikację proporcji składników odżywczych wpływa na zmianę metabolizmu substratów energetycznych w naszym organizmie. W diecie mieszanej głównym źródłem energii dla organizmu jest glukoza natomiast w diecie ketogenicznej organizm zaczyna czerpać energię z ciał ketonowych. Opiera się ona głównie na pozyskiwaniu energii z tłuszczy. Głównym założeniem ketozy jest ograniczenie węglowodanów do minimum. Dozwolona ilość węglowodanów waha się od 20 do 50 g / dzień, a ich ilość zależy to od indywidualnych celów metabolicznych oraz stanu zdrowia.

Co się dzieje, jak wyeliminujemy węglowodany z diety?

Ograniczenie do minimum węglowodanów w diecie prowadzi do adaptacji ketonowej, w której organizm ogranicza zużycie glikogenu w procesie produkcji energii, a pozyskuje ją z praktycznie nie ograniczonej puli kwasów tłuszczowych. W takich warunkach mózg, mięśnie i wszystkie komórki naszego ciała zaczynają pozyskiwać energię z kwasów tłuszczowych oraz β-hydroksymaślanu , acetooctanu i acetonu czyli ciał ketonowych. Oczywiście nie przestrajamy się w 100% na ciała ketonowe. Glukoza jest praktycznie zawsze pozyskiwana w małej ilości z pożywienia oraz metabolizowana z białka, a dokładnie aminokwasów glukogennych.

Czy możemy umrzeć od braku węglowodanów?

Często spotykam się z twierdzeniem ‘musiałem zjeść coś słodkiego, bo miałem taki spadek cukru, że czułem, że zemdleję’. Taka osoba zazwyczaj zjada batonik, czekoladę i croissant’a i czuje, że uratowała życie, zapobiegając hipoglikemii. Czy taka sytuacja jest zagrożeniem życia? Zazwyczaj nie. Wyjątkiem są głównie ludzie z cukrzycą typu I lub cukrzycą typu II leczeni  insuliną, więc osoby chore, z nieprawidłowym metabolizmem węglowodanów. Nasz mózg w sytuacji ograniczenia energii może wykorzystać ciała ketonowe jak i glukozę pozyskane z rezerw naszego organizmu. Co robić, żeby uniknąć tak przykrej sytuacji jak spontaniczne jedzenie słodyczy? Stosować systematyczne posiłki, a jak już czujemy, że jest ‘naprawdę źle’ wystarczy zjeść pełnowartościowy posiłek. Zawsze szukamy dobrego usprawiedliwienia dla jedzenia słodyczy i produktów przetworzonych. Nie znam sytuacji, w których byłoby to uzasadnione.

Znaczenie kliniczne diety ketogenicznej

Termin „dieta ketogeniczna” został po raz pierwszy użyty przez Russel Wildera w 1923 r. Wilder zastosował dietę tłuszczową w leczeniu padaczki jako alternatywy dla postu, który do tej pory był uznawany za najlepszą terapię. Początkowo klasyczna dieta ketogeniczna stworzona do redukcji napadów padaczki dziecięcej miała stosunek tłuszczów 4:1 w stosunku do białka i węglowodanów. Peterman (kolega Weidera) oświadczył w 1925 r., że 95% z 37 młodych pacjentów stosujących dietę ketogeniczną zredukowało ilość napadów, a 60% stało się całkowicie wolne. Aktualne doniesienia mówią, że około 20% dzieci na diecie ketogennej osiąga całkowitą remisjię napadów, a wiele z nich jest w stanie ograniczyć stosowanie leków przeciwdrgawkowych lub całkowicie je wyeliminować. Szczególnie wydaje się być istotne zastosowanie diety ketogenicznej u osób chorych na padaczkę lekooporną. Pomimo stosowania różnych wariantów leczenia 25–30% osób nie osiąga remisji objawów.

Wskazania i przeciwwskazania do stosowania diety ketogenicznej:

Dieta ketogeniczna zwiększa ryzyko zaparć, nadciśnienia tętniczego, hipoglikemii, hiperlipidemii i kamicy nerkowej, szczególnie w sytuacji ograniczenia płynów.

Przeciwwskazania:

• Słabe osoby starsze (KD można stosować u zdrowych osób w podeszłym wieku z otyłością)
• Dzieci i młodzież (wyjątek: zalecenie lekarza np. w padaczce)
• Kobiety w ciąży i karmiące piersią
• Osoby zagrożone kwasicą ketonową
• Niedobór insuliny

Cukrzyca typu 1

Cukrzyca typu 2 z suplementacją insuliny

• Odwodnienie
• Historia kwasicy ketonowej w przeszłości
• Stan kataboliczny / kacheksyjny (np. nowotwory)
• Objawy osmotyczne
• Ostre schorzenia medyczne lub chirurgiczne

Wskazania do diety ketogenicznej:

• Brak skuteczności konwencjonalnej modyfikacji stylu życia i / lub farmakologicznej terapii.
• Niektórzy badacze stosują dietę ketogeniczną w leczeniu cukrzycy typu 2 i otyłości.
• Epilepsja

Dieta ketogeniczna na odchudzanie

Wykorzystując dietę ketogeniczną w procesie redukcji masy ciała początkowo zauważamy szybkie efekty ubytku wagi. Dzieje się to głównie za sprawą spadku poziomu glikogenu w mięśniach i wątrobie, poziomu wody w organizmie oraz puli białek, szczególnie glukogennych. W konsekwencji w pierwszych 2 tygodniach możemy zauważyć spadek wagi o 2-4 kg (im osoba cięższa tym większy efekt). Dochodzi również do spadku obwodu kończyn, ze względu na zmniejszenie poziomu glikogenu w poszczególnych partiach mięśniowych.

W długim okresie czasu zaczynamy tracić tkankę tłuszczową za sprawą ujemnego bilansu energetycznego, spadku poziomu insuliny we krwi, a w konsekwencji wzrostu lipazy hormono-zależnej (HSL-Hormone-sensitive lipase). HSL jest głównym enzymem rozpoczynającym kaskadę uwalniania wolnych kwasów tłuszczowych zmagazynowanych w adipocytach, czyli rozpoczyna spalanie tłuszczu.

Warto zwrócić uwagę na błędne przekonanie większości osób deklarujących stosowanie diety ketogenicznej w celu redukcji masy ciała. Zazwyczaj okazuje się, że osoby stosują dietę bogato białkową oraz ketogeniczną. Hipoteza dźwigni białkowej jest wykorzystywana w odchudzaniu ze względu na spadek apetytu i zmniejszenie poboru energii z pożywienia.

Utrzymanie obniżonej masy ciała po zastosowaniu diety ketogenicznej w procesie odchudzania prowadzi do efektów kompensacyjnych takich jak spadek podstawowej przemiany materii, spadek poziomu cyklów jałowych, co może wyjaśniać niską długoterminową skuteczność leczenia otyłości.

Nie ma istotnych różnic w utracie tkanki tłuszczowej, w długim okresie, porównując dietę mieszaną (białkowo-węglowodanowo-tłuszczową), dietę wysoko węglowodanową oraz dietę wysoko tłuszczową. Głównym czynnikiem determinującym spadek masy ciała jest utrzymanie bilansu energetycznego, czyli konsekwencja w stosowaniu modelu żywieniowego.

Zaprzestanie stosowania diety ketogenicznej wiąże się z dynamicznym wzrostem masy ciała. Wiąże się to między innymi ze wzrostem wody oraz glikonegu w organizmie. Jeśli po długim okresie stosowania diety wysokotłuszczowej wprowadzimy węglowodany, często pojawia się ‘wilczy apetyt’. W konsekwencji spożycie dużych ilości węglowodanów prowadzi do dużych wahań poziomu insuliny, a przy niskiej przemianie materii będącej wynikiem długiego okresu odchudzania często pojawia się znaczący wzrost poziomu tkanki tłuszczowej oraz senność i zmęczenie.

Jakie produkty są najlepsze dla diety ketogenicznej?

Tłuste ryby takie jak łosoś, makrela, śledź – bogate w kwasy tłuszczowe omega 3,

Olej kokosowy – bogaty w średniołańcuchowy kwas tłuszczowy laurynowy, szybkie źródło energii, prowadzi do wzmożonej produkcji ciał ketonowych,

Zielone warzywa – niskoenergetyczne, minimalna ilość węglowodanów, bogate w błonnik,

Orzechy, nasiona, pestki – bogate w nienasycone kwasy tłuszczowe, duża ilość błonnika, minerałów i witamin,

Oleje roślinne – bogate w nienasycone kwasy tłuszczowe

W mojej praktyce

Uważam, że dieta ketogeniczna nie znajduje uzasadnienia w zastosowaniu innym niż kliniczne. Sam stosowałem dietę ketogeniczną oraz cykliczną dietę ketogeniczną w przygotowaniach do zawodów w kulturystyce.  Znacznie lepsze rezultaty można osiągnąć dzięki wykorzystaniu diety mieszanej. Szczególnie negatywny wpływ diety ketogenicznej można zauważyć na ilość energii na treningu siłowym oraz na poziom masy mięśniowej (węglowodany w sportach beztlenowych są głównym źródłem energii). W naszej kulturze modyfikacja sposobu żywienia w kierunku diety wysokotłuszczowej jest bardzo wymagająca, ponieważ w polskiej kuchni dominują produkty skrobiowe, takie jak kasza, ziemniaki, płatki owsiane będące dobrym źródłem węglowodanów. Stosowana dieta powinna być stylem życia, a krótkookresowe wprowadzanie diety ketogenicznej wiąże się z występującym efektem jojo oraz nadkompensacją energii w diecie. Stosowanie diety ketogenicznej proponował bym w dwóch przypadkach: Populacją osób u których dieta ketogeniczna jest uwarunkowana kulturowo i ma udowodniony pozytywny wpływ na stan zdrowia są Eskimosi z Alaski. Drugą grupą są osoby chore na epilepsję, u których wykorzystanie diety wysokotłuszczowej daje szanse znacznej poprawy stanu zdrowia.

Bibliografia:

Kalra, Sanjay & Singla, Rajiv & Rosha, Rahul & Dhawan, Munish & Khandelwal, Deepak & Kalra, Bharti. (2018). The Ketogenic Diet. US Endocrinology. 14. 62. 10.17925/USE.2018.14.2.62.

Volek JS, Noakes T, Phinney SD. 2015. Rethinking fat as a fuel for endurance exercise. European journal of sport science 15(1):13–20.

Gosby AK, Conigrave AD, Raubenheimer D, Simpson SJ. Protein leverage and energy intake. Obes Rev. 2014;15(3):183‐191. doi:10.1111/obr.12131

Karol Makiel

Jestem doktorantem Akademii Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie. Prowadzę badania nad wpływem diety oraz treningu na skład ciała oraz stan zdrowia osób aktywnych.