Dieta ketogeniczna

Czym jest dieta ketogeniczna?

Dieta ketogeniczna czyli tak zwana ketoza jest to sposób żywienia, który poprzez modyfikację proporcji składników odżywczych wpływa na zmianę metabolizmu substratów energetycznych w naszym organizmie. W diecie mieszanej głównym źródłem energii dla organizmu jest glukoza natomiast w diecie ketogenicznej organizm zaczyna czerpać energię z ciał ketonowych. Opiera się ona głównie na pozyskiwaniu energii z tłuszczy. Głównym założeniem ketozy jest ograniczenie węglowodanów do minimum. Dozwolona ilość węglowodanów waha się od 20 do 50 g / dzień, a ich ilość zależy to od indywidualnych celów metabolicznych oraz stanu zdrowia.

Co się dzieje, jak wyeliminujemy węglowodany z diety?

Ograniczenie do minimum węglowodanów w diecie prowadzi do adaptacji ketonowej, w której organizm ogranicza zużycie glikogenu w procesie produkcji energii, a pozyskuje ją z praktycznie nie ograniczonej puli kwasów tłuszczowych. W takich warunkach mózg, mięśnie i wszystkie komórki naszego ciała zaczynają pozyskiwać energię z kwasów tłuszczowych oraz β-hydroksymaślanu , acetooctanu i acetonu czyli ciał ketonowych. Oczywiście nie przestrajamy się w 100% na ciała ketonowe. Glukoza jest praktycznie zawsze pozyskiwana w małej ilości z pożywienia oraz metabolizowana z białka, a dokładnie aminokwasów glukogennych.

Czy możemy umrzeć od braku węglowodanów?

Często spotykam się z twierdzeniem ‘musiałem zjeść coś słodkiego, bo miałem taki spadek cukru, że czułem, że zemdleję’. Taka osoba zazwyczaj zjada batonik, czekoladę i croissant’a i czuje, że uratowała życie, zapobiegając hipoglikemii. Czy taka sytuacja jest zagrożeniem życia? Zazwyczaj nie. Wyjątkiem są głównie ludzie z cukrzycą typu I lub cukrzycą typu II leczeni  insuliną, więc osoby chore, z nieprawidłowym metabolizmem węglowodanów. Nasz mózg w sytuacji ograniczenia energii może wykorzystać ciała ketonowe jak i glukozę pozyskane z rezerw naszego organizmu. Co robić, żeby uniknąć tak przykrej sytuacji jak spontaniczne jedzenie słodyczy? Stosować systematyczne posiłki, a jak już czujemy, że jest ‘naprawdę źle’ wystarczy zjeść pełnowartościowy posiłek. Zawsze szukamy dobrego usprawiedliwienia dla jedzenia słodyczy i produktów przetworzonych. Nie znam sytuacji, w których byłoby to uzasadnione.

Znaczenie kliniczne diety ketogenicznej

Termin „dieta ketogeniczna” został po raz pierwszy użyty przez Russel Wildera w 1923 r. Wilder zastosował dietę tłuszczową w leczeniu padaczki jako alternatywy dla postu, który do tej pory był uznawany za najlepszą terapię. Początkowo klasyczna dieta ketogeniczna stworzona do redukcji napadów padaczki dziecięcej miała stosunek tłuszczów 4:1 w stosunku do białka i węglowodanów. Peterman (kolega Weidera) oświadczył w 1925 r., że 95% z 37 młodych pacjentów stosujących dietę ketogeniczną zredukowało ilość napadów, a 60% stało się całkowicie wolne. Aktualne doniesienia mówią, że około 20% dzieci na diecie ketogennej osiąga całkowitą remisjię napadów, a wiele z nich jest w stanie ograniczyć stosowanie leków przeciwdrgawkowych lub całkowicie je wyeliminować. Szczególnie wydaje się być istotne zastosowanie diety ketogenicznej u osób chorych na padaczkę lekooporną. Pomimo stosowania różnych wariantów leczenia 25–30% osób nie osiąga remisji objawów.

Wskazania i przeciwwskazania do stosowania diety ketogenicznej:

Dieta ketogeniczna zwiększa ryzyko zaparć, nadciśnienia tętniczego, hipoglikemii, hiperlipidemii i kamicy nerkowej, szczególnie w sytuacji ograniczenia płynów.

Przeciwwskazania:

• Słabe osoby starsze (KD można stosować u zdrowych osób w podeszłym wieku z otyłością)
• Dzieci i młodzież (wyjątek: zalecenie lekarza np. w padaczce)
• Kobiety w ciąży i karmiące piersią
• Osoby zagrożone kwasicą ketonową
• Niedobór insuliny

Cukrzyca typu 1

Cukrzyca typu 2 z suplementacją insuliny

• Odwodnienie
• Historia kwasicy ketonowej w przeszłości
• Stan kataboliczny / kacheksyjny (np. nowotwory)
• Objawy osmotyczne
• Ostre schorzenia medyczne lub chirurgiczne

Wskazania do diety ketogenicznej:

• Brak skuteczności konwencjonalnej modyfikacji stylu życia i / lub farmakologicznej terapii.
• Niektórzy badacze stosują dietę ketogeniczną w leczeniu cukrzycy typu 2 i otyłości.
• Epilepsja

Dieta ketogeniczna na odchudzanie

Wykorzystując dietę ketogeniczną w procesie redukcji masy ciała początkowo zauważamy szybkie efekty ubytku wagi. Dzieje się to głównie za sprawą spadku poziomu glikogenu w mięśniach i wątrobie, poziomu wody w organizmie oraz puli białek, szczególnie glukogennych. W konsekwencji w pierwszych 2 tygodniach możemy zauważyć spadek wagi o 2-4 kg (im osoba cięższa tym większy efekt). Dochodzi również do spadku obwodu kończyn, ze względu na zmniejszenie poziomu glikogenu w poszczególnych partiach mięśniowych.

W długim okresie czasu zaczynamy tracić tkankę tłuszczową za sprawą ujemnego bilansu energetycznego, spadku poziomu insuliny we krwi, a w konsekwencji wzrostu lipazy hormono-zależnej (HSL-Hormone-sensitive lipase). HSL jest głównym enzymem rozpoczynającym kaskadę uwalniania wolnych kwasów tłuszczowych zmagazynowanych w adipocytach, czyli rozpoczyna spalanie tłuszczu.

Warto zwrócić uwagę na błędne przekonanie większości osób deklarujących stosowanie diety ketogenicznej w celu redukcji masy ciała. Zazwyczaj okazuje się, że osoby stosują dietę bogato białkową oraz ketogeniczną. Hipoteza dźwigni białkowej jest wykorzystywana w odchudzaniu ze względu na spadek apetytu i zmniejszenie poboru energii z pożywienia.

Utrzymanie obniżonej masy ciała po zastosowaniu diety ketogenicznej w procesie odchudzania prowadzi do efektów kompensacyjnych takich jak spadek podstawowej przemiany materii, spadek poziomu cyklów jałowych, co może wyjaśniać niską długoterminową skuteczność leczenia otyłości.

Nie ma istotnych różnic w utracie tkanki tłuszczowej, w długim okresie, porównując dietę mieszaną (białkowo-węglowodanowo-tłuszczową), dietę wysoko węglowodanową oraz dietę wysoko tłuszczową. Głównym czynnikiem determinującym spadek masy ciała jest utrzymanie bilansu energetycznego, czyli konsekwencja w stosowaniu modelu żywieniowego.

Zaprzestanie stosowania diety ketogenicznej wiąże się z dynamicznym wzrostem masy ciała. Wiąże się to między innymi ze wzrostem wody oraz glikonegu w organizmie. Jeśli po długim okresie stosowania diety wysokotłuszczowej wprowadzimy węglowodany, często pojawia się ‘wilczy apetyt’. W konsekwencji spożycie dużych ilości węglowodanów prowadzi do dużych wahań poziomu insuliny, a przy niskiej przemianie materii będącej wynikiem długiego okresu odchudzania często pojawia się znaczący wzrost poziomu tkanki tłuszczowej oraz senność i zmęczenie.

Jakie produkty są najlepsze dla diety ketogenicznej?

Tłuste ryby takie jak łosoś, makrela, śledź – bogate w kwasy tłuszczowe omega 3,

Olej kokosowy – bogaty w średniołańcuchowy kwas tłuszczowy laurynowy, szybkie źródło energii, prowadzi do wzmożonej produkcji ciał ketonowych,

Zielone warzywa – niskoenergetyczne, minimalna ilość węglowodanów, bogate w błonnik,

Orzechy, nasiona, pestki – bogate w nienasycone kwasy tłuszczowe, duża ilość błonnika, minerałów i witamin,

Oleje roślinne – bogate w nienasycone kwasy tłuszczowe

W mojej praktyce

Uważam, że dieta ketogeniczna nie znajduje uzasadnienia w zastosowaniu innym niż kliniczne. Sam stosowałem dietę ketogeniczną oraz cykliczną dietę ketogeniczną w przygotowaniach do zawodów w kulturystyce.  Znacznie lepsze rezultaty można osiągnąć dzięki wykorzystaniu diety mieszanej. Szczególnie negatywny wpływ diety ketogenicznej można zauważyć na ilość energii na treningu siłowym oraz na poziom masy mięśniowej (węglowodany w sportach beztlenowych są głównym źródłem energii). W naszej kulturze modyfikacja sposobu żywienia w kierunku diety wysokotłuszczowej jest bardzo wymagająca, ponieważ w polskiej kuchni dominują produkty skrobiowe, takie jak kasza, ziemniaki, płatki owsiane będące dobrym źródłem węglowodanów. Stosowana dieta powinna być stylem życia, a krótkookresowe wprowadzanie diety ketogenicznej wiąże się z występującym efektem jojo oraz nadkompensacją energii w diecie. Stosowanie diety ketogenicznej proponował bym w dwóch przypadkach: Populacją osób u których dieta ketogeniczna jest uwarunkowana kulturowo i ma udowodniony pozytywny wpływ na stan zdrowia są Eskimosi z Alaski. Drugą grupą są osoby chore na epilepsję, u których wykorzystanie diety wysokotłuszczowej daje szanse znacznej poprawy stanu zdrowia.

Bibliografia:

Kalra, Sanjay & Singla, Rajiv & Rosha, Rahul & Dhawan, Munish & Khandelwal, Deepak & Kalra, Bharti. (2018). The Ketogenic Diet. US Endocrinology. 14. 62. 10.17925/USE.2018.14.2.62.

Volek JS, Noakes T, Phinney SD. 2015. Rethinking fat as a fuel for endurance exercise. European journal of sport science 15(1):13–20.

Gosby AK, Conigrave AD, Raubenheimer D, Simpson SJ. Protein leverage and energy intake. Obes Rev. 2014;15(3):183‐191. doi:10.1111/obr.12131